[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Podług wierzeń ludowych czarownice mogłyprzybierać postacie niektórych zwierząt, jak puszczyka, ropuchy, ćmy.Władne były sprowadzaćwszelakiego rodzaju klęski i nieszczęścia, jak również je zażegnywać, miały także tajemną wiedzęmagiczną.Ich córki musiały także pozostać czarownicami i dziedziczyć po swoich matkachzdolności i wiedzę magiczną.Do innych szkodliwych istot półdemonicznych zaliczyć należy zmory albo mory.Mieli to byćludzie (najczęściej kobiety), którzy nocą ulegali procesom dematerializacji i jako niewidzialneistoty dusili śpiących oraz męczyli konie w stajniach.Wspomnieć tu jeszcze można o wilkołakach,czyli ludziach przemienionych w wilki, oraz o zjawiskach parademonicznych, tj.o wszelakiegorodzaju strachach nie upostaciowionych (tajemne stuki, skrzypienia, odgłosy kroków itp),zajmujących również określone miejsce w sferze ludowych wierzeń demonicznych.Z powyższego przeglądu wynika, iż słowiańskie społeczności wiejskie stworzyły stosunkowobogaty i dość różnorodny świat wyobrażeń demonicznych.Ich obraz ulegał różnorodnymprzeobrażeniom, wiele jego rysów utraciło już swój żywy koloryt i uległo zatarciu w pomroceprzeszłości.Natomiast nieliczne ich ślady zachowały się jeszcze w poglądach, kulturzeobyczajowej, folklorze i sztuce poszczególnych ludów słowiańskich, w tym także i ludu polskiego.Lecz ich byt jest również nietrwały. W stosunkowo niedługim czasie pisze B.Baranowski pożegnamy się na zawsze z importowanymi z zachodu diabłem i czarownicą, ale jeszcze wcześniej pożegnamy się z groznymi ongiś bękartami prasłowiańskich demonów, owymi topielcami, strzy-goniami, zmorami, nocznicami, mamunami, przypołudnicami" ( Pożegnanie z diabłem.", s.180)Badania nad słowiańskąi polską demonologią ludowąW XX w.nastąpił rozwój zainteresowań społeczności słowiańskich własnym rodowodem oraztradycjami historycznymi i kulturowymi, co wynikało z aktualnych potrzeb tworzenia iugruntowywania więzi narodowych.Z kolei narastające tendencje romantyczne pogłębiały szerokiezainteresowania ludo-28znawcze.Cała twórczość literacka, muzyczna i plastyczna tego okresu poszukiwała inspiracji wcodziennym życiu ludu.w jego obyczajach i wierzeniach.Stanowiło to wyraz oświeceniowejkoncepcji nobilitacji ludu oraz inspirowało do zbierania i gromadzenia dokumentacji z zakresukultury ludowej (np.Z.Dołęga-Chodakowski, K.W.Wójcicki, O.Kolberg i inni).Podejmowanewówczas działania nad rekonstruowaniem dawnych wierzeń słowiańskich przebiegały jak tookreślił S.Urbańczyk .wśród starć między naiwnością, zachwytem w stosunku do wiaryprzodków a krytycyzmem wobec niej".Efektem tych badań były m.in.prace I.Hanusza ,.Die Wissenschaft des slavischen Mythus"(Wiedeń Lwów 1842) i Bajeslovnji kalendar" (Praga 1860).J.Lelewela Cześć bałwochwalczaSłowian i Polski" (Poznań 1857), J.Szyca Słowiańscy bogowie" (Warszawa 1865), A.Afanasjewa Poeticzeskije wozzrienija Sławian na prirodu" (Moskwa 1865 1869), E.Georgewicza Mitologiasłowiańska w zarysie" (Lwów 1872), K.Szulca Mityczna historia Polski i mitologia słowiańska"(Poznań 1880), L.Matusiaka Olimp polski podług Długosza" (Lwów 1908) czy A.L.Lubicza Mitologia słowiańska" (Warszawa 1911).Autorzy wzmiankowanych prac na ogół bezkrytycznieodnosili się do danych zawartych w średniowiecznych zródłach historycznych oraz ulegająctendencjom romantycznym aktualny obraz wierzeń ludowych przyjmowali za mniej lub bardziejwierne odzwierciedlenie dawnego kultu słowiańskiego.Tworzyli oni niekiedy bardzoskomplikowane struktury licznych wyobrażeń bóstw i demonów słowiańskich, do rzędu których za-lic/ali wszystkich pózniejsze (a niekiedy i wymyślone) ludowe wyobrażenia istotponadzmysłowych.Klasycznym w tym względzie przykładem są wizje mitologii słowiańskiejnakreślone przez J.Szyca czy A.L.Lubicza.Zaistnienie danego zjawiska wynikało znieuwzględniania dynamiki rozwoju kultury i zachodzących procesów permanentnych przeobrażeńkulturowo-obyczajowych (procesy synkretyzmu religijnego, asymilacji obcych wątków wierze-niowych czy przewartościowywania wyobrażeń demonicznych).Poczynając od drugiej połowy XIX w., wraz z kształtowaniem się zaczątków badańreligioznawczych podniosły się głosy krytyczne wobec takiego ujmowania obrazu dawnychwierzeń słowiańskich.Narastający sceptycyzm badawczy reprezentowany był m.in.w pracach J.Jagića Mythologische Skizzen" (1880), A.J.Kirpicznikowa Czto znajem dostowiernago olicznych bożestwach Sławian" (Petersburg 1885), A.Cernego Mythiske bytośie luzickich Serbów"(Budziszyn 1893), J
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
