[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.lSpór o model socjalizmulNa czoło zagadnień gospodarczych i społeczno-politycznych, w pierwszej fazie Planu Trzyletniego wysunęła się sprawa, którą można by określić jako - spór o model socjalizmu, ku któremu miało zmierzać społeczeństwo polskie.Wyraziściej miały się wówczas zarysować różnice w poglądach sojuszniczych partii robotniczych - PPR i PPS, jak również w łonie obu tych partii na temat oblicza przyszłego systemu socjalistycznego i metod prowadzących do jego realizacji.Przypomnieć należy, że obie partie stały na stanowisku likwidacji prywatnej własności środków produkcji i budowy gospodarki socjalistycznej.Jednakże pojęcia te nie były jednoznacznie rozumiane przez ekonomistów PPR i PPS.Według rzecznika dogmatycznej grupy w PPR - Hilarego Minca - uspołecznienie środków produkcji miało się równać ich upaństwowieniu.Dowodził on, iż socjalizm wymaga, ażeby wszystko było własnością państwa, by wszystkimi dziedzinami życia gospodarczego administrował aparat państwowy.Dążył też do możliwie jak najszybszej realizacji tego celu.Każde inne rozwiązanie miało być - według niego - rozwiązaniem niezgodnym z założeniami marksizmu.Natomiast Władysław Gomułka reprezentował koncepcję dłuższego, harmonijnego rozwoju trzech sektorów - państwowego, spółdzielczego i prywatnego, jako dostosowaną do ówczesnych polskich realiów społeczno-ekonomicznych.Wybitny ekonomista, związany z PPS, Oskar Lange, polemizując z wywodami Minca i innych zwolenników upaństwowienia i scentralizowanych metod zarządzania gospodarką socjalistyczną, pisał, że po likwidacji kapitału prywatnego wyłonić się może równie groźne dla demokracji niebezpieczeństwo w postaci koncentracji gospodarki w rękach biurokracji państwowej i związanych z tym zjawiskiem przywilejów w rozdziale dochodu narodowego.By temu skutecznie przeciwdziałać powinny być - jego zdaniem - środki dyspozycji gospodarczej ściśle oddzielone od administracyjno-politycznego aparatu państwowego - podobnie jak niezależne sądy oddzielone są od władzy wykonawczej.Powinien również być zorganizowany samorząd jako organ demokratycznej kontroli z dołu - wyłoniony przez konsumentów, pracowników itp.Ponadto demokratyczna kontrola nad uspołecznioną gospodarką powinna być wzmocniona przez istnienie niezależnego robotniczego ruchu związkowego, samodzielnej spółdzielczości oraz organizacji reprezentujących interesy gospodarcze chłopów.A zatem PPS, podobnie jak i niektórzy działacze PPR, opowiadała się za koncepcją gospodarki trój sęk torowej, gdzie obok sektora państwowego i spółdzielczego miał także istnieć (przynajmniej w okresie przejściowym) sektor drobnokapitalistyczny.Sytuacja zmienić się jednak miała po 1947 r., kiedy w PPR przeważyła teza na rzecz ostatecznej likwidacji sektora drobnokapitalistycznego w przemyśle i handlu.Zwolennikom trójsektorowości zaczęto wówczas stawiać zarzuty, że hołdują idei kompromisu klasowego i zmierzają do zahamowania procesów socjalizacji kraju, a nawet do restauracji kapitalizmu.Zarzut taki wypaczał intencje ekonomistów i polityków PPS, dla których najbardziej kontrowersyjny sektor prywatny miał jedynie swoją drobną wytwórczością wspomagać działy gospodarki oparte na zasadach socjalistycznych.Co ważniejsze, miejsce i rolę poszczególnych sektorów miał określać centralny plan gospodarczy.W celu ograniczenia centralizmu państwowego - instytucja planowania gospodarczego miała być jednak oddzielona od instytucji zarządzania.Według tej koncepcji Centralny Urząd Planowania (CUP) miał koordynować poczynania różnych ogniw życia gospodarczego, opracowywać propozycje organizacji zarządzania przemysłem państwowym i spółdzielczym.Sam przemysł państwowy miał podlegać kontroli demokratycznych instytucji, takich jak związki zawodowe i powoływane w trybie demokratycznym rady nadzorcze, które powinny kontrolować wyniki produkcji przedsiębiorstwa, jak również powoływać jego dyrekcję.Generalnie zmierzano do ograniczenia centralizmu państwowego poprzez wzmocnienie roli samorządu pracowniczego w wielkich zakładach państwowych, a także poprzez rozbudowę spółdzielczości.Szczególne miejsce przypisywała PPS sektorowi spółdzielczemu, przy czym chodziło tu o różne typy spółdzielczości w mieście i na wsi.Partia ta nie przeciwstawiała spółdzielczości sektorowi państwowemu
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
