Ewa Wipszycka Apoftegmaty Ojców Pustyni

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
., Rimskii Paterik to przekład Dialogów papieża Grzegorza Wielkiego(+604), Abu�nij paterik to przekład Alfabetikonu.Obok nich istnieją pateryki związane z nowszymi czasami,a więc są to zbiory życiorysów sławnych mnichów z danego klasztoru rosyjskiego (Kievskij Paterik, i inne).Do tejkategorii należą niedawno wydane życiorysy współczesnych niemal mnichów z klasztorów mołdawskich, którecieszą się powodzeniem.ORYGINALNOZ APOFTEGMAT�WMówiąc o utworach tak bardzo słabo przebadanych jak apoftegmaty, jest rzeczą dość ryzykowną mówić o ichoryginalności.Niemniej jednak wydaje się rzeczą możliwą podać przynajmniej kilka uwag.Apoftegmaty a literatura klasyczna50Problem ten jak dotąd pozostaje nieprzebadany.Aączy się on z problemem oryginalności monastycyzmu egip-skiego i jego związków z monastycyzmem pogańskim.Teza o genetycznej zależności monastycyzmu egipskiegood grup ascetycznych świata pogańskiego dawno została odrzucona, choć raz po raz pojawia się w literaturzepopularno-naukowej51.Jeśli chodzi o pochodzenie od apoftegmatów pogańskich, na podstawie tego co powie-dziano o genezie apoftegmatów, tezę tę można odrzucić ze względu na wybitnie osobowy charakter najstarszychprzynajmniej apoftegmatów.Nie można jednak zapomnieć o tym, że na pustynię wychodzili również ludzie wy-kształceni, którzy nieśli ze sobą bagaż wiedzy szkolnej, jak Ewagriusz czy Arseniusz, stąd też nie dziwimy się,że tu czy tam pojawi się element z bajki Fedrusa czy opowieść o Diogenesie szukającym z lampą człowieka.Niemożna wykluczyć jakichś infiltracji tematycznych, szczególnie w pózniejszym okresie powstawania zbiorów apof-tegmatów, czy przy ich przekładach, choć i tu jest wymagana wielka ostrożność ze względu na dużą odpornośćmonastycyzmu na kulturę klasyczną.Stąd też racji występujących tu podobieństw należy szukać raczej w folklo-rze52, wspólnych motywach literackich czy w ogólnoludzkiej problematyce, niż we wpływie bezpośrednim.Nato-miast mogą się pojawiać elementy folkloru egipskiego, których prości mnisi mogli używać dla wyrażenia swojejchrześcijańskiej pobożności.Czy właśnie nie jest takie pochodzenie sławnego i kapitalnego opisu kuszenia św.Antoniego w dziele św.Atanazego? Tu jednak należy pamiętać o bardzo ważnej zasadzie metodologicznej, że po-dobne obrazy nie muszą oznaczać podobnej treści i że genetyczny stosunek dwóch obrazów nie pociąga za sobągenetycznego związku treści przekazywanych przez te obrazy.Podkreślamy to ze względu na ciągle powtarzanetezy o genetycznym związku chrześcijaństwa, lub jego elementów, od świata egipskiego.Apoftegmaty a Pismo ZwięteI ten temat nie został dotychczas dogłębnie opracowany.Pismo Zwięte, jak już powiedzieliśmy, stanowiło pod-stawę życia duchowego mnicha na pustyni.Dość liczna grupa mnichów znała Pismo Zwięte na pamięć, w każ-dym razie Psalmy powszechnie odmawiano z pamięci.I jeszcze więcej: Pismo Zwięte, podobnie jak myśli Ojcówbyły powtarzane w czasie pracy, drogi itd., stąd stawały się częścią sposobu myślenia i widzenia świata przezmnicha.Wobec tej znajomości Pisma Zwiętego, spodziewalibyśmy się większej ilości cytatów i w ogóle nawiązańdo Pisma w apoftegmatach Ojców niż ich mamy istotnie, jak to widać z komentarza w tym tomie.49PG 78,1679.50M.STAROWIEYSKI, Remarques sur les sources de quelques apophtegmes des P�res du Desert, SP 18,2,1989, 293 297.51H.W.HAUSSING, Historia kultury bizantyńskiej, Warszawa 19802, 87.Dodajmy, że w książce roi się od nieścisłości, szczególnie w wydaniupierwszym.O pochodzeniu monastycyzmu krótko i syntetycznie: G.M.COLOMB�S, El monacato primitivo, 1, Madrid 1974, 9.52A.J.FESTUGI�RE, Lieux communes litt�raires de folklore dans l hagiographie primitive, Wiener Studien 73 (1960), 123 152.16Mimo tego należy stwierdzić, że Pismo Zwięte pozostaje jednym z podstawowych zródeł apoftegmatów, choćw wielu wypowiedziach starców jest ono nieobecne.Większość z nich ma bowiem charakter sapiencjalny i wyni-ka z własnych lub ogólnoludzkich doświadczeń.Byłoby rzeczą interesującą przebadać cały zbiór apoftegmatówi poszczególne kolekcje z punktu widzenia ich zawartości skrypturystycznej.Należy tu również podkreślić stosunek apoftegmatów do apokryfów, bardzo popularnych w Egipcie.Nie wy-warły one wpływu na apoftegmaty, a jeden z ojców bardzo surowo potępia same apokryfy53.Dodajmy ponadto, że apoftegmaty stanowią ciekawy przykład ludowej egzegezy Pisma Zwiętego, i w tym przy-najmniej miejscu spotykają się apokryfy i apoftegmaty.Wpływ ówczesnych dyskusji teologicznych na treść apoftegmatówApoftegmaty powstawały w okresie najgorętszych sporów teologicznych, szczególnie ariańskich, orygenesow-skich i monofizyckich w Egipcie.Te spory przenosiły się na pustynię, gdzie toczono spory nie tylko w dyskusjach,ale dochodziło do walk.Tych wydarzeń w apoftegmatach znajdujemy tylko nikłe echa: w aluzjach, we wspo-mnieniach, w terminologii; jeden czy drugi apoftegmat jest im poświęcony.Apoftegmaty jako dzieło literackiezachowały w tych walkach niezależność, której nie potrafili zachować mnisi egipscy.Oryginalność apoftegmatów jako gatunku literackiegoJak widzieliśmy, apokryfy stanowią zupełnie specjalny gatunek literacki.Są to utwory mające na celu pomócczłowiekowi na drodze do zbawienia.Nie jest to więc cel intelektualny, ale czysto praktyczny.Są one wynikiemnie tyle przemyśleń, co doświadczeń duchowych i przemodleń.Zawierają myśli, słowa wyrwane z kontekstu życia pustelnika te, które on albo zbierający słowa uważali zanajważniejsze, stąd ich fragmentaryczność.Stanowią flasch w życie duchowe bardzo różnorodnych mnichów.Są bardzo subiektywne, odnoszące się do potrzeb pojedynczych ludzi, stąd też trudno na ich podstawie ułożyćjakąś ogólną teorię życia duchowego.Te apoftegmaty są dziełem różnych ludzi: od intelektualistów do prostychfellachów.Są bardzo zróżnicowane: typowe apoftegmaty, sentencje, opowiadania budujące, fragmenty dzieł asce-tycznych, homilii, itd [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Odnośniki