[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.W latach 1994 1998 był przewodniczącym Między-narodowego Towarzystwa Socjologicznego (International Sociolo-gical Association ISA).W latach 1994 1998 był przewodniczącymMiędzynarodowego Towarzystwa Socjologicznego (InternationalSociological Association ISA).Jego zainteresowania to głównie ko-lonialna historia Afryki, socjologia gospodarcza oraz namysł nadkondycją i przyszłością nauk społecznych.Ponadto wspólnie z IlyąPrigoginem uczestniczy w wypracowywaniu nowego paradygma-tu racjonalności w naukach przyrodniczych i społecznych.Póznydorobek, szczególnie współpraca z Prigoginem i zastosowanie odkryć12W wypadku studiów afrykanistycznych kluczowe było porzucenie kategoriiplemienia jako jednostki analizy, jest ono bowiem w dużej mierze sztucznie narzu-conym konstruktem europejskim.13W Polsce opublikowano najbardziej znaną pracę Frantza Fanona, Wyklęty ludziemi, przeł.H.Tygielska, PIW, Warszawa 1985, oraz tegoż sprawozdanie z wojnyw Algierii Algieria zrzuca zasłonę, przeł.Z.Szymański, Iskry, Warszawa 1962.14Dziś funkcję tę pełni Richard E.Lee, autor m.in.Life and Times of Cultural Stu-dies: The Politics and Transformation of the Structures of Knowledge, Duke UniversityPress, Durham 2003. 3.1.Uwagi wstępne115z dziedziny termodynamiki i teorii chaosu deterministycznegoznane są w mniejszym stopniu.Ponadto Wallerstein z racji swoichpoglądów politycznych traktowany jest jako myśliciel radykalnyi dlatego marginalizowany15.Zagadnienie podmiotowości sprawczej nie jest właściwie explici-te obecne w centrum uwagi Wallersteina.W swojej polemice HansJoas sformułował ten zarzut ostrzej i stwierdził, że Wallerstein po-mija owo zagadnienie16.Odpowiadając, Wallerstein stwierdził, iżowo pojęcie jest założone w całości jego dzieła17.Według mnie każda koncepcja, która używa pojęcia struktury, z ko-nieczności zakłada pojęcie podmiotowego sprawstwa (agency), w tensam sposób, w jaki chrześcijańska teologia zawsze zakłada równo-cześnie wszechmoc Boga i wolną wolę ludzi.Autonomiczne spraw-stwo (agency) to według mnie raczej niemożliwy twór, który jestwynikiem naszej reifikacji, podobnie jak ma to miejsce z pojęciemniezdeterminowanej psychiki.Wolę dyskutować nad tym zagadnie-niem, zastanawiając się nad warunkami, które muszą być spełnione,i nad momentem czasowym, w którym struktura ogranicza indywi-dua i grupy.Owe warunki są bowiem zależne i zmienne w czasie.Uważam, iż tylko wtedy, gdy struktura znajduje się w kryzysie ,element udziału w niej wolnej woli staje się znaczący18.Powyższy cytat dobrze oddaje poglądy Wallersteina na tematpodmiotowości sprawczej, pierwotna jest samoorganizacja struk-tur historycznych, ekonomicznej, socjologicznej, kulturowej cało-ści.Podmiotowość ludzka ściśle zależy od tej samoorganizacji, jestmożliwa jedynie w niewielkim stopniu, w momentach nieciągło-ści, zmiany fazowej.Główne pytanie brzmi zatem, jak rozpoznaćte momenty.15Przytoczyć mogę tutaj dwa dowody anegdotyczne: w Central EuropeanUniversity prace Wallersteina są umieszczone na półce bibliotecznej oznaczonej radykałowie (radicals), Utopistyka, ważna książka z pogranicza filozofii politycz-nej i socjologii wiedzy, nie doczekała się w naszym kraju zainteresowania ze stronyżadnego uniwersytetu i została wydana przez Oficynę Trojka, będącą jedną z wieluinicjatyw podejmowanych przez anarchistów z poznańskiego skłotu (od ang.squat) Rozbrat .16Polemikę tę odtwarzałem w tekście Pojęcie aktora w naukach społecznych a za-angażowanie społeczne nauki& , dz.cyt., s.153 168; H.Joas, The Changing Role of theSocial Sciences.An Action-Theoretical Perspective, International Sociology 2004,vol.19(3), s.301.17I.Wallerstein, The Actor in the Social Sciences.A Reply to Hans Joas, Internatio-nal Sociology 2004, vol.19(3), s.315 319.18Tamże, s.317. 3.Samoorganizujący się system-świat1163.2.Teoria nowoczesnego systemu światowego193.2.1.yródła teorii systemu światowegoW teorii nowoczesnego systemu światowego Wallerstein koncen-truje swe kluczowe pytania wokół historycznej (makroekonomicz-nie zorientowanej) teorii rozwoju.Rozpoczyna od pytania o zródłapowstania kapitalizmu w wieku XVII i transformacji świata, aż dojego dzisiejszej, nowoczesnej postaci.Interesuje się genezą pojęć pierwszy , drugi i trzeci świat i opisywanych przez nie za-leżności.Wallerstein przedstawia swoje idee i zarazem daje odpo-wiedz na powyższe pytania w swej głównej pracy The Modern WorldSystem.Teoria tego myśliciela czerpie z czterech zródeł20: marksizmu, badań szkoły historyków skupionych wokół pisma Annales 21,szczególnie prac Fernanda Braudela22, teorii zależności23 (dependencji)19W podrozdziale tym korzystałem z własnych tekstów: Wobec systemu& ,dz.cyt.; Pojęcie aktora w naukach społecznych a zaangażowanie społeczne nauki& ,dz.cyt.; oraz z recenzji książki I.Wallersteina Koniec świata, jaki znamy, zatytułowa-nej Poza koniec historii, zamieszczonej w Recykling Idei 2004, nr 5(2).20Warto dodać w tym momencie nieznane i zapomniane zródło teorii systemuświatowego, jakim były prace afroamerykańskiego socjologa Olivera CromwellaCoxa (1901 1974).W swych głównych pracach: Caste, Class and Race, Capitalism asa System, The Foundations of Capitalism, nakreślił on zasadniczy zręb tego, co pózniejprzyjęło pełną postać w myśli Wallersteina.Jak stwierdza sam Wallerstein, OliverCox przedstawił w latach 50.i 60.zasadnicze idee, które legły u podstaw analizsystemowo-historycznych.Jest on ojcem założycielem& , I.Wallerstein, OliverC.Cox as World-System Analyst, [w:] H.M.Hunter (ed.), The Sociology of Oliver C.Cox:New Perspectives, JAI Press, Connecticut 2000, s.173 183, cyt.za stroną internetowąpoświęconą pamięci Olivera Cromwella Coxa: http://www.oliverccox.com.War-to ponadto zwrócić uwagę, iż Cox podkreślał wagę czynników kulturowych ra-sowych w kształtowaniu się nierówności systemowo-historycznych.Zasłynął zaśtwierdzeniem, iż rasizm pojawił się dopiero wraz z rozwojem nowożytnej Europy.Wskazywał, że rasizm jest częścią walki klasowej i że przed rokiem 1492 nie istniałkonflikt rasowy.Por.S.P.Hier, The forgotten architect Cox, Wallerstein and world sy-stem theory, Race & Class 2001, vol.42(3), Institute of Race Relations, s.69 86.21O swojej zależności od Braudela i szkoły Annales Wallerstein pisze m.in
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
