[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Inne prekambryjskie masywy: indochiń., tybet., tanguski, masywy Anatolii iśrodk.Iranu występują wmłodszych łańcuchach górskich.Platformę prekambryjską wsch.Syberii obrzeżają łańcuchy górskie powstałe wmłodszych orogenezach; są to łańcuchy Kazachstanu, Tien-szanu, Kunlunu, Ałtaju, Sajanów, G.Stanowych, Dżugdżuru, Wielkiego iMałego Chinganu, G.Jabłonowych, Qilian Shan iHuaiyang Shan; są one zbud.zmetamorficznych, magmowych iosadowych skał prekambru ipaleozoiku, sfałdowanych worogenezach wpóźnym proterozoiku ipaleozoiku (orogenezy kaledońska ihercyńska).Na zach.od prekambryjskiej platformy wschodniosyberyjskiej rozpościerają się platformy paleozoiczne — zachodniosyberyjska iturańska.Podłożem tych platform są zdenudowane łańcuchy kaledonidów ihercynidów, które na zach.wynurzają się spod pokrywy osadowej jako hercyński łańcuch Uralu, Nowej Ziemi iTajmyru; są one zbud.zmetamorficznych, magmowych iosadowych skał prekambru ipaleozoiku.Na pn.-wsch.ina południu Azji wznoszą się łańcuchy górskie, powstałe werze mezozoicznej, sfałdowane wkońcu triasu lub wjurze (kimerydy).Są to m.in.góry: Czerskiego, Wierchojańskie, Czukockie, Sichote Aliń, pd.Tybetu, Płw.Indochińskiego.Najmłodszą częścią Azji są łańcuchy alpidów występujące w2 strefach: alp.-himalajskiej ipacyficznej.Wstrefie alp.-himalajskiej rozróżnia się 2 pasma rozdzielone starymi masywami Anatolii iśrodk.Iranu; są one zbud.gł.ze skał paleozoiku imezozoiku.Do pasma pn.należą góry: Pontyjskie, Kaukaz, Kopet-dag, Hindukusz, Pamir, Karakorum; do pasma pd.— góry: Taurus, Zagros, Sulejmańskie oraz Omanu iBeludżystanu.Oba pasma łączą się wPendżabie we wspólny łańcuch himalajsko-birmański.Półwyspy — Arabski, stanowiący część platformy afryk., iIndyjski — wchodziły wskład lądu Gondwana, od którego zostały odłączone wciągu kredy itrzeciorzędu iprzyłączone do Azji.Pacyficzny system azjat.alpidów (wyspy: Sachalin, Kuryle, Japońskie, Filipińskie, Tajwan, Archipelag Malajski) jest zbud.ze skał paleozoiczno-kenozoicznych.Ruchy górotwórcze trwają tu do dziś (trzęsienia ziemi idziałalność wulk.).Wzdłuż pacyficznych alpidów ciągną się rowy oceaniczne: Aleucki, Kurylsko-Kamczacki, Japoński, Bonin, Mariański, Filipiński, Jawajski; łuki wysp iprzybrzeżne morza azjat.znajdują się wobrębie czynnej strefy subdukcji, na granicy płyt litosferycznych pacyficznej iazjatyckiej.Ważniejsze bogactwa naturalne Azji: węgiel kam., ropa naft., gaz ziemny, rudy: żelaza, manganu, chromu, miedzi, ołowiu, cynku, rtęci, wolframu, niklu, cyny, antymonu oraz srebro, złoto, diamenty, boksyty, fosforyty, sól kam.isiarka.KlimatOgromna powierzchnia Azji, równoleżnikowy układ gór, cyrkulacja monsunowa, wpływ zimnych (Oja Siwo) iciepłych (Kuro Siwo) prądów mor.są przyczyną silnego zróżnicowania warunków klimatycznych.Azja leży we wszystkich pasach klim.półkuli pn.(równikowym na pd.-wsch., zwrotnikowym ipodzwrotnikowym na pd., umiarkowanym oraz podbiegunowym na krańcach pn.).Klimat wysp pd.-wschodniej Azji iPłw.Malajskiego cechują średnie temp.roczne powyżej 20°C, duża wilgotność powietrza, opady roczne 1500-3500 mm, częste cyklony.Obszary pd.ipd.-wschodniej Azji mają klimat monsunowy zsuchą zimą, opadami wpółroczu letnim (ponad 1000 mm) iśrednią temp.roczną do 20°C; wokresach zmiany monsunów (wiosna, jesień) występują tajfuny.Wpd.-zachodniej Azji poza śródziemnomor.wybrzeżami Azji Mniejszej występuje klimat suchy, opady roczne poniżej 250 mm (w kotlinach poniżej 100 mm), lata upalne (średnia temp.wlipcu powyżej 30°C), zimy ciepłe, wietrzne, zburzami pyłowymi.Wielkie łańcuchy górskie iwyżyny mają klimat chłodny isuchy, na stokach wystawionych na napływ wilgotnych mas powietrza obfite opady; na płaskowyżu Śilong (Ćerapundźi) suma roczna opadów wynosi 11 000 mm (najwyższe na Ziemi).Rozległe obszary środkowej Azji cechuje klimat kontynent.zdużą amplitudą roczną temperatury (średnia temp.wstyczniu poniżej -10°C, wlipcu powyżej 15°C) iopadami do 300 mm rocznie.Kontynentalizm najsilniej zaznacza się wpn.-wsch.Syberii, gdzie średnia temp.wstyczniu wynosi poniżej -40°C; wOjmiakonie zanotowano najniższą temp.na półkuli pn.(-78°C).Wpółnocnej Azji panuje klimat podbiegunowy, wokresie nocy polarnej średnia temp.poniżej -40°C, średnia temp.wlipcu nie przekracza 10°C, opady roczne 150-300 mm.Stosunki wodneObszary bezodpływowe zajmują ok.37% pow.(gł.pustynie środk.ipd.-zachodniej Azji); do M.Kaspijskiego, Jez.Aralskiego ijez.Bałchasz uchodzą rz.: Kura, Emba, Syr-daria, Ili; wiele rzek (Tarym, Czu, Helmand) ginie wpiaskach pustyń.Kontynentalny dział wód stanowią góry środk.ipołudniowej Azji.Do zlewiska O.Atlantyckiego iO.Arktycznego należy 27% powierzchni Azji (gł.rz.: Ob, Jenisej, Lena, Indygirka, Kołyma), do zlewiska O.Spokojnego — 22% powierzchni Azji (rz.: Amur, Huang He, Jangcy, Mekong), ado zlewiska O.Indyjskiego — ok.14% powierzchni Azji (rz.: Saluin, Irawadi, Brahmaputra, Ganges, Indus, Szatt al-Arab).Największe jez.: M.Kaspijskie iJez
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
